شیوه‌ی نگارش پایان‌نامه و گزارش پروژه

در نگارش پروژه و پایان‌نامه، مثل هر نوشته‌ی دیگری، باید اصول نگارش زبان فارسی کاملا رعایت شود. علاوه بر آن، از نظر تکنیکی در نگارش پروژه، ویژگی‌های خاصی وجود دارد که لازم است و باید مد نظر نگارنده قرار گیرد. در ادامه به چند نکته کلی اشاره می‌شود. برای آگاهی بیشتر از جزئیات شیوه‌ی نگارش، شایسته‌است که نویسنده به کتبی که در این زمینه موجود است مراجعه کند. ضمنا برخی از جزئیات و قوانین و اصول نگارش از نظر دانشگاه‌ها یا اساتید مختلف ممکن است با آنچه که در اینجا ذکر شده است، تفاوت داشته باشد. ازاین رو دانشجویان حتما قبل از شروع به نگارش پروژه یا پایان‌نامه، از اصول مورد قبول استاد یا دانشگاه خود اطلاع یابند.

دستور زبان: دستور زبان قواعد شناخته شده و قابل‌قبولی است که انتقال صحیح مفاهیم نتها با رعایت آن امکان‌پذیر است. در یک نوشته علمی رعایت صحیح دستور زبان از بدیهی‌ترین «باید»های نگارش است. در ایران لازم است طبق قواعدی که «فرهنگستان زبان فارسی» تدوین کرده است و در کتب درسی رسمی آموزش داده می‌شود، پروژه یا پایان‌نامه نوشته شود. قواعد مورد نیاز برای نگارش پروژه در حد رعایت قواعدی است که در دوره دبیرستان آموزش داده شده است.

نشان‌های علامت‌گذاری یا نقطه‌گذاری: فاصله انداختن بین نشان‌های علامت‌گذاری مثل نقطه (.)، ویرگول (،)، نقطه‌ویرگول (؛)، دو‌نقطه (:)، علامت سوال (؟)، و علامت تعجب (!) با کلمه‌ قبلی خود غلط است و فاصله نیانداختن بین آنها و کلمه‌ بعدی‌شان هم به هم‌چنین. به عبارت دیگر همیشه علامت‌های بالا به کلمه پیش از خود می‌چسبند و از کلمه بعدی فاصله می‌گیرند. این فاصله هم باید به اندازه یک فاصله می‌باشد و نه بیشتر. درست این است:

[کلمه] [علامت نقطه‌گذاری] [فاصله یا همان space] [کلمه‌ بعد]

رعایت این شیوه، هم شکل ظاهری متن را زیباتر می‌کند و هم باعث می‌شود علامت‌گذاری‌های متن شما در هر حالتی از دیده شدن در مونیتور و یا چاپ شدن روی کاغذ، به هیچ وجه از انتهای سطر پایین نیافتند.

علائم جفت مثل ()، ”“، ´`، ""،«»، [] یا {} باید بعد از یک فاصله از کلمه قبل از خود باز شوند، و پس از بسته شدن نیز بین آنها و کلمه بعدی‌شان یک فاصله قرار گیرد. ضمنا آنچه که داخل این علائم نگاشته می‌شود باید بدون فاصله از علامت شروع شود و پس از نوشته نیز، علامت بدون فاصله بسته شود، به عبارت دیگر نوشته داخل علائم جفتی باید از ابتدا و انتها بدون فاصله به علائم بچسبد.

املاء: متاسفانه در زبان فارسی بسیاری از کلمات را می‌شود به طرق مختلفی نادرست نوشت. اما در نگارش پروژه، غلط املائی و تایپی نباید راه پیدا کند. این وظیفه‌ی نگارنده است که از املاء صحیح کلمات، آنگونه که «فرهنگستان زبان فارسی» توصیه کرده است، مطلع باشد، در نگارش آن را کاملا رعایت کند، و پس از تایپ حتما با دقت فراوان نوشته را مرود بررسی قرار دهد تا لغزشی به کار راه پیدا نکرده باشد.

فاصله‌ی مجازی:  «می» و «نمی» فعل‌های مضارع باید جدا از ریشه‌ فعل نوشته شوند. مثلا «میشود» غلط است. باید نوشت «می‌شود». دقت کنید که نباید به هنگام تایپ کردن از کلید فاصله (Space) استفاده کرد. کلید فاصله برای ایجاد فاصله میان کلمات مستقل به‌کار گرفته می‌شود. در این موارد و برخی موارد دیگر باید از فاصله کاذب استفاده کرد. استفاده از فاصله کاذب باعث می‌شود که پیشوند افعال در عین این که جدا دیده می‌شود، در هیچ شرایطی از کلمه‌‌ی اصلی خود جدا نشود و مثلا «می» تهِ خط نمی‌ماند و ریشه‌ی فعل بیفتد اولِ خط بعدی.

«ها»ی جمع هم از همین قاعده پیروی می‌کند و به هیچ‌وجه نباید آن را به کلمه‌ای که جمع بسته شده، چسباند. برای مثال «دستها» غلط است و باید نوشت «دست‌ها» و برای تایپ باید از فاصله کاذب استفاده کرد. همچنین کلمات مرکب، باید با استفاده از فاصله‌ی مجازی تایپ شوند، «پایان نامه» باید به صورت «پایان‌نامه» نوشته شود. برای آموختن کامل این اصول و یافتن مطالب جامع مرتبط با آن، به کتاب‌های آیین نگارش زبان فارسی و نیز قواعد نگارش فرهنگستان زبان فارسی مراجعه فرمایید.

ترتیب منطقی در بیان مفاهیم: هر مفهومی باید با چنان ترتیب و توالی منطقی نوشته شود که گویی روابط ریاضی بر آن حاکم است. فرض کنید می‌خواهید ذهن خالی مخاطب را با نوشته خود طوری پر کنید که مخاطب به همان چیزی برسد که شما می‌خواهید. پس همواره مطالب پایه و زیر‌بنایی هر بحث را در ابتدا بیان کنید، سپس بحث را بپرورانید و در انتها به نتیجه برسید.

پرهیز از تطویل مطلب: بعد از نگارش هر عبارت و هر جمله‌ به این سوال پاسخ دهید که آیا وجود این جمله واقعا لازم است. اگر پاسخ شما منفی است، آن جمله «زیادی» است و حذف‌ش کنید. هرگز سعی نکنید نوشته خود را بدون دلیل طولانی کنید. در نظر داشته باشید که ارزش هیچ نوشته‌ای به تعداد صفحات آن نیست. تعداد صفحات بسیاری از ارزشمند‌ترین نوشته‌های دنیا یک رقمی است!

جملات کوتاه: جملات باید تا حد امکان کوتاه باشد. به طور کلی سعی کنید هر جمله از 2 سطر بیشتر نباشد. هر جا که با جمله بلندی روبرو شدید، سعی کنید آن جمله را به دو یا چند جمله کوچک‌تر تقسیم کنید.

کلمات ساده: سعی نکنید از کلمات عجیب و قریب و کمتر معمول استفاده کنید. امروزه دایره کلمات مورد استفاده در مقالات و نوشته‌های علمی بسیار محدود و در حد کلمات پایه مورد استفاده در هر زبانی است. دوره‌ی استفاده از کلمات سخت که تنها ویژه خواص باشد مربوط به نوشته‌های سده‌ها و هزاره‌های قبل است.

افعال با زمان گذشته: در تمام نوشته‌های علمی از افعال با زمان گذشته باید استفاده شود. یعنی اینکه کاری انجام شده و اکنون شما دارید درباره‌ی آن خبر می‌دهید. مثلا ننویسید: «آزمایش الف را انجام می‌دهیم»، بلکه باید بنویسید «آزمایش الف انجام شد»؛ یا ننویسید: «نتیجه ب حاصل خواهد شد»، بلکه باید بنویسید «نتیجه ب حاصل شد».

افعال مجهول: در نوشته‌ها و گزارش‌های علمی، باید از افعال مجهول استفاده شود؛ مگر در شرایطی که به کار و نتایجی اشاره شود که لازم باشد فاعلش مشخص گردد. به طور کلی در این نوع نوشته‌ها، نباید فاعل کار مشخص باشد. یک دلیل این موضوع این است که هرکسی باید بتواند بر مبنای گزارش نویسنده‌، همان کار را تکرار کند. بنابراین به جای «آزمایش الف را انجام دادم»، بهتر است بنویسید «آزمایش الف انجام شد»؛ مگر اینکه انجام این آزمایش کار منحصر به‌ فردی باشد که لازم باشد فاعل آن مشخص گردد. یا به جای: «نتیجه ب را به دست آوردیم»، باید بنویسید «نتیجه ب به‌دست آمد».

شکل‌ها: تمامی شکل‌ها (شامل نگاره‌ها و تصاویر) باید دارای شماره و عنوان باشد. تنظیم شکل و عنوان آن باید وسط‌چین (Center) باشد. شماره و عنوان هر شکل در اولین خط بلافاصله در زیر شکل و بدون فاصله عمودی با شکل نوشته می‌شود. بین شکل و متن قبل از شکل باید یک خط فاصله باشد. ادامه اصل متن، با یک خط فاصله بعد از شماره و عنوان شکل می‌آید. به هر شکل حتما باید در اصل متن و در محلی قبل از محل قرار گرفتن شکل اشاره شده باشد و شرح شکل بیان شده باشد. اگر توضیح و شرحی برای یک شکل در متن نیاید، یعنی اینکه به آن شکل نیازی نیست و نباید وجود داشته باشد. سعی نکنید از شکل بدون دلیل استفاده کنید. همواره از خود بپرسید که آیا وجود این شکل لازم است. اگر پاسخ منفی است، آن شکل باید حذف شود.

همچنین در نظر داشته باشید که شکل‌ها باید کاملا واضح باشند، بدون اعمال هیچگونه تزئینی قرار داده شده باشند و اندازه‌ی آنها با متن هماهنگ بوده، بیش از حد بزرگ یا کوچک نباشند. منظور از تزئینی، جلوه‌هایی است که نرم‌افزار Word می‌تواند به شکل اضافه کند، مثل کج کردن، حاشیه‌دار کردن، و ده‌ها جلوه‌ی دیگر.

به مثال زیر درباره‌ی موقعیت نوشته متن، شکل، شماره و عنوان شکل، و ادامه متن توجه فرمایید:

...متن اصلی متن اصلی متن اصلی متن اصلی متن اصلی متن اصلی متن اصلی متن اصلی متن اصلی متن اصلی متن اصلی. شکل شماره ×× که یک نمونه مثال است در ادامه می‌آید و در اینجا قبل از محلی که شکل قرار بگیرد، در متن به وجود شکل و شماره‌ی آن اشاره شده و شرح کاملی از آن آمده است. متن اصلی متن اصلی متن اصلی متن اصلی متن اصلی متن اصلی...

شکل در اینجا قرار می‌گیرد.

شکل شماره ××: عنوان شکل

ادامه متن اصلی ادامه متن اصلی ادامه متن اصلی ادامه متن اصلی ادامه متن اصلی ادامه متن اصلی ادامه متن اصلی ادامه متن اصلی ادامه متن اصلی ادامه متن اصلی ادامه متن اصلی ادامه متن اصلی ادامه متن اصلی ادامه متن اصلی ادامه متن اصلی...

جدول‌ها: تمامی مطالبی که درباره‌ی شکل‌ها گفته شد، درباره‌ی جدول‌ها نیز صادق است، با این تفاوت که شماره‌ و عنوان جدول‌ها باید در بالای جدول نوشته شود.

به مثال زیر درباره‌ی موقعیت نوشته متن، شکل، شماره و عنوان شکل، و ادامه متن توجه فرمایید:

...متن اصلی متن اصلی متن اصلی متن اصلی متن اصلی متن اصلی متن اصلی متن اصلی متن اصلی متن اصلی متن اصلی. جدول شماره ×× که یک نمونه مثال است در ادامه می‌آید و در اینجا قبل از محلی که جدول قرار بگیرد، در متن به وجود جدول و شماره‌ی آن اشاره شده و شرح کاملی از آن آمده است. متن اصلی متن اصلی متن اصلی متن اصلی متن اصلی متن اصلی...

جدول شماره ××: عنوان جدول

جدول	جدول	جدول
جدول	جدول	جدول
جدول	جدول	جدول

ادامه متن اصلی ادامه متن اصلی ادامه متن اصلی ادامه متن اصلی ادامه متن اصلی ادامه متن اصلی ادامه متن اصلی ادامه متن اصلی ادامه متن اصلی ادامه متن اصلی ادامه متن اصلی ادامه متن اصلی ادامه متن اصلی ادامه متن اصلی ادامه متن اصلی...

فرمول‌ها و روابط ریاضی: فرمول‌ها همانند شکل‌ها و جدول‌ها باید شماره‌گذاری شوند و بین آنها و متن قبل و بعد از آنها، یک خط فاصله وجود داشته باشد. فرمول‌ها در طرف چپ و شماره‌‌ی آنها در همان سطر و مقابل فرمول، در طرف راست کاغذ و داخل پرانتز به صورت (××) قرار می‌گیرد. واحد فرمول‌ها و تمامی اعداد و مقادیر باید مطابق سیستم SI باشد. برای درج واحدها باید از نمادهای استاندارد و برای درج فرمول‌ها باید از نمادهای متعارف و رایج استفاده کرد. هر فرمول و مولفه‌های آن اولین بار که در متن استفاده می‌شوند باید تعریف گردند. به عنوان مثال:

...متن اصلی متن اصلی متن اصلی متن اصلی متن اصلی متن اصلی متن اصلی متن اصلی متن اصلی متن اصلی متن اصلی. رابطه شماره ×× بیانگر موقعیت متحرک است. متن اصلی متن اصلی متن اصلی متن اصلی متن اصلی متن اصلی...

(××)	X(t)=1/2*a*t2+V0*t+X0

که در آن (m)ـX_(t)a موقعیت، (^m/_s²)ـa شتاب، (s)ـt زمان طی شده،  (^m/_s)ـV₀ سرعت اولیه و (m)ـX₀ مکان اولیه متحرک است.

ادامه متن اصلی ادامه متن اصلی ادامه متن اصلی ادامه متن اصلی ادامه متن اصلی ادامه متن اصلی ادامه متن اصلی ادامه متن اصلی ادامه متن اصلی ادامه متن اصلی ادامه متن اصلی ادامه متن اصلی ادامه متن اصلی ادامه متن اصلی ادامه متن اصلی...

پاورقی و کلمات غیرفارسی: از ذکر کلمات غیرفارسی در متن خودداری کنید. در صورتی که معادل فارسی کلمه‌ای مانوس نیست، فقط اولین بار که آن کلمه به کار رفته است، اصل غیرفارسی کلمه را در پاورقی ذکر کنید.

در مواردی که ذکر اصل کلمه غیرفارسی در متن ضروری باشد، کلمه غیرفارسی داخل پرانتز قرار داده می‌شود.

حواشی: حواشی بالا و پایین کاغذ 3 سانتی‌متر، حاشیه راست به دلیل صحافی 4 سانتیمتر و حاشیه چپ 2.5 سانتیمتر باشد.

قلم (Font): برای حروف فارسی متن اصلی از قلم Mitra یا B-Mitra با اندازه 14 و برای حروف انگلیسی از قلم Times New Roman با اندازه 12 استفاده شود.

اندازه فلم برای عناوین اصلی متن 18، برای عناوین فرعی 16، و برای عناوین فرعی دوم 14 و ضحیم انتخاب شود.

اندازه قلم پاورقی فارسی 10 و پاورقی انگلیسی 8 است.

شماره‌گذاری صفحات: صفحات عنوان و نام خداوند شماره‌گذاری نمی‌شوند. از صفحه تقدیم تا صفحه آغاز متن به ترتیب حروف الفبای فارسی شماره‌گذاری می‌شود. از صفحه شروع متن اصلی تا آخرین صفحه پروژه با اعداد شماره‌گذاری‌ می‌شود. شماره هر صفحه در پایین صفحه به صورت وسط‌چین با قلم فارسی Mitra یا B-Mitra و اندازه 12 درج می‌شود.

Last update: